Yellow press: de krantenoorlog uit de 19e eeuw

Het begin van de yellow press oorlog

De yellow press – of yellow journalism – was de nieuwe vorm van de journalistiek die ontstond in het laatste decennium van de negentiende eeuw. Yellow press stond bekend om de weinige diepgaande verhalen. De bekendste exponenten van deze riooljournalistiek waren twee New Yorkse kranten: New York World en New York Journal. De eigenaren van deze twee kranten, respectievelijk Joseph Pulitzer en William Randolph Hearst, bevochten elkaar in een krantenoorlog om de hoogste oplage. En deden dat onder andere door gele inkt in de kranten te gebruiken. In de strijd om de lezer stond de waarheid nooit in de weg van een goed verhaal. De circulatieoorlog ging zo ver dat het een belangrijke factor was voor het uitbreken van de Spaans-Amerikaanse oorlog. Het hoogtepunt van de krantenoorlog werd gevoerd tussen 1895 tot ongeveer 1898.

Idealisme en commercie

Amerikaanse kranten bestonden in het begin en midden van de negentiende eeuw in nauwe relatie tot een politieke partij. Kranten dienden als een vehikel om iemand verkozen te krijgen. De yellow press kranten waren veel onafhankelijker. Ze waren beslist niet a-politiek, maar volgden een eigen agenda. Pulitzers krant in St. Louis voerde in zijn kolommen campagne tegen corruptie en voor de reparatie van straten en het schoon houden van de stad. De New York World vervolgde deze strijd tegen corruptie en schreef tegen de monopolies van de Big Business, zoals J.D. Rockefeller’s Standard Oil. Dit was deels uit idealisme, maar ook om commerciële redenen. Dit waren onderwerpen die belangrijk waren voor de gewone man. Juist de gewone man begon deze kranten te kopen.

De Penny Press

Yellow press bouwde voort op het opmerkelijk succes van de Penny Press. Deze werd succesvol door kranten met een aanzienlijke prijsverlaging aan te bieden, namelijk voor – jawel – één penny. Eerder kosten kranten het zesvoudige. Door die verlaging in de prijs werd de krant toegankelijk voor een veel breder publiek dat eerder niet in staat was kranten te kopen omdat het een voor groot deel van de bevolking simpelweg te duur was.

Alfabetisering

Lage prijzen waren slechts één factor die bijdroeg aan het succes van de Penny Press. De geschiedenis van de yellow press is ook een geschiedenis van een Amerika waarin het leven voor veel gewone mensen begon te veranderen. In de negentiende eeuw begon het gemiddelde onderwijsniveau van de bevolking te veranderen. Eerder las een deel van het publiek geen kranten omdat ze simpelweg niet konden lezen en schrijven. Nu rondde het merendeel tenminste de lagere school af. Dit hogere opleidingsniveau werd vergezeld door de toename in het inkomen van mensen. Er kwam ruimte voor consumptie bovenop de basale levensbehoeften. Voor de krant was dit aan twee kanten goed nieuws. Enerzijds ontstond een lezerspubliek dat geld had om kranten te kopen, anderzijds verdiende de krant geld aan advertenties die uitnodigden tot kopen van producten. Alfabetisering en welvaartsgroei gingen samen met een proces van urbanisatie. Steden als New York City en Chicago groeiden uit tot metropolen. Op het platteland gingen deze trends vooralsnog veel minder op.

Technologische vooruitgang

Technologische vooruitgang maakte het maken van kranten makkelijker, sneller en goedkoper. Er kwamen betere drukpersen, zoals de rotatiepers, en nieuwe papiermachines die gebruik maakten van cellulose. Distributie werd gemakkelijker door de opkomst van de trein, de post en stoomboten. De introductie van de telegraaf in 1843 maakt communicatie over lange afstanden, over de oceanen, sneller.

De opkomst van de riooljournalistiek

De kranten waren vernieuwend in journalistieke stijl en inhoud. Artikelen werden geschreven in gewone mensentaal. De yellow press kranten waren nieuwskranten die jaagden op primeurs om de dagelijkse straatverkoop te stimuleren. Er werd veel over misdaad geschreven en over sport en schandalen. Frank Luther Mott, historicus, journalist en winnaar van de Pulitzerprijs, beschreef yellow journalism als volgt:

Grote angstaanjagende koppen, met weinig nieuws

Gebruik van veel foto’s of tekeningen

Gebruik van nep-interviews, misleidende koppen en verhalen van nep-experts

Full-color zondag bijlages met comics

Een enorme sympathie voor de underdog

Soms kwam het sensationele en het maatschappelijke samen in een primeur. Journaliste Nelly Bly ging voor de New York tien dagen undercover in een krankzinnigengesticht. Deze madhouses waren vreselijke plekken waar de patiënten slecht behandeld werden en nauwelijks kans op genezing hadden. Bly kreeg bedorven voedsel te eten en als dagbehandeling werd ze gedwongen zonder lees- of schrijfmateriaal op harde, houten banken te zitten. De journaliste werd pas vrijgelaten na druk van haar krant, New York World. Diezelfde Nelly Bly deed Jules Vernes ‘Reis om de wereld in tachtig dagen’ na. Zij deed deze wereldreis acht dagen sneller.

Schreeuwende koppen

De opmaak van de kranten werd levendiger. De voorpagina kreeg een uiterlijk dat lezer als het ware naar binnen moest lokken. Daarvoor werden grote koppen gebruikt die voorbijgangers langs een krantenkiosk van een afstand konden lezen. Vanaf 1890 verschenen steeds meer in foto’s in de krant, de verbeterde fototechniek maakte dat mogelijk. Een andere toevoeging betrof politieke cartoons en korte stripverhalen in de krant. Een van die strips, Yellow Kid genaamd, verscheen zowel in Pulitzers krant als in William Randolph Hearst’ New York Journal en gaf zo de yellow press, en ook mede door het gebruik van gele inkt, haar naam.

Pulitzer en Hearst

Yellow journalism werd niet alleen gedomineerd door deze twee, maar het waren wel de hoofdrolspelers. William Randolph Heart en Joseph Pulitzer. Beiden mannen hadden zeer verschillende achtergronden. Pulitzer was een Hongaarse immigrant en de betere krantenman. Hearst bouwde zijn imperium met familiegeld en keek het werk dat hij deed bij zijn eigen krant af van Pulitzer. De laatste verkocht lange tijd dan ook meer kranten. Hearst zette op agressieve wijze de achtervolging in.

De Spaanse oorlog

Geld noch de waarheid werd in die race gespaard. Toen het Amerikaanse slagschip Maine in de haven van Havana werd opgeblazen, wist Hearst dit incident op te blazen tot een conflict van internationale proporties. Cuba was op dat moment een Spaanse kolonie en de Verenigde Staten volgden toen een isolationistische buitenlandse politiek, maar toch raakten de twee landen met elkaar in oorlog. Het verhaal gaat dat Hearst een illustrator naar Cuba zond en toen de illustrator terug naar huis wilde omdat het op Cuba rustig was, antwoordde Hearst: ‘Please remain. You furnish the pictures and I’ll furnish the war.’ De VS voerden in 1898 een korte oorlog met Spanje. Ze veroverden Cuba, Guam, Puerto Rico en de Filipijnen en leidde tot het einde van het ooit zo machtige Spaanse imperium. Voor Hearst gold echter slechts één overwinning: zijn New York Journal had een hogere oplage dan Pulitzers krant.

Na de eeuwwisseling raakte de kranten over hun hoogtepunt heen. De riooljournalistiek werd na deze episode milder in haar verslaggeving. De kranten werden minder sensationeel. Het verwijt dat de yellow press mede verantwoordelijk was voor de moord op president William McKinley droeg daar aan bij.

De nagedachtenis

Voor zowel Hearst als Pulitzer geldt dat ze vooral herinnerd worden om andere dingen dan hun echte leven. De Pulitzer prijs is een prestigieuze journalistiek prijs die jaarlijks uitgedeeld wordt in de VS. Joseph Pulitzer gaf ook geld om één van de eerste journalistieke instituten, aan Columbia University in New York, te stichten. Hearst ondertussen werd vereeuwigd in de film Citizen Kane die Orson Welles maakte in 1941. Het door Welles gespeelde karakter Kane werd op William Randolph Hearst geïnspireerd.

Blijvend zijn in ieder geval de bijdragen die deze twee krantenmagnaten met hun yellow journalism brachten aan de journalistiek. Nieuwe journalistieke vormen zoals het interview werden gemeengoed. Het verdienmodel met goedkope kranten die grotendeels op advertenties dreven gaat ook nu nog op.

Elke maand naar de VS? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief.