Watergate: het schandaal dat Nixon de kop kostte

Watergate: wat is het?

Watergate is het grootste politieke schandaal uit de Amerikaanse politieke geschiedenis. Kort gezegd zijn er tijdens de presidentsverkiezingen van 1972 methodes gebruikt die ongeoorloofd waren. Daar lees je later over. Het Watergateschandaal dwong president Richard Nixon (1913-1994) tot aftreden. Als hij dat niet gedaan had, dan was hij vrijwel zeker afgezet in een impeachment procedure. Richard Nixon is tot dusver de enige Amerikaanse president die ontslag nam tijdens zijn termijn als president. Hoewel hij een paar goede dingen deed in zijn presidentschap, zoals het aanknopen van betrekkingen met China en het terugtrekken van Amerikaanse troepen uit Vietnam, zal hij altijd herinnerd worden als de president die ten onder ging aan het Watergateschandaal.

President Richard Nixon

Richard Milhous Nixon wordt in 1913 geboren in Californië. Hij studeert rechten aan Duke University en wordt na zijn studie advocaat. In 1946 wordt Nixon gekozen als lid van het Huis van Afgevaardigden. Hij valt op door zijn lidmaatschap van HUAC, het House Un-American Activities Committee. Hier leidt hij het onderzoek in de Alger Hiss-zaak. Dit was een diplomaat die aangeklaagd werd voor spionage voor de Sovjets. Nixon was twee termijnen vice-president onder Dwight D. Eisenhower. In 1960 werd hij de Republikeinse kandidaat voor het presidentschap, maar verloor het befaamde eerste televisiedebat van John F. Kennedy en daarmee de verkiezingen. In 1968 stelt hij zich opnieuw kandidaat en wint. Ook de presidentsverkiezingen in 1972 wint hij door zijn omstreden praktijken. Het Watergateschandaal begint al tijdens de presidentsverkiezingen in 1972. Toch treed Nixon pas af in 1974.

Het begin van het Watergateschandaal

Het schandaal rond Watergate begint met de arrestatie van vijf mannen die inbreken in het hoofdkwartier van de Democratic National Committee in het Watergate hotel in Washington D.C. op 17 juni 1972. Ze zijn op heterdaad betrapt op het installeren van afluisterapparatuur en het stelen van documenten. The Washington Post journalist Bob Woodward woont de voorgeleiding bij de rechtbank bij. Vier van de vijf inbrekers geven toe dat ze ex-werknemers van de CIA zijn. Al snel bleken de inbrekers banden te hebben met mensen die werkten voor het Committee to Re-elect the President, afgekort tot het onfortuinlijke acroniem CREEP. In hun spullen vindt met het telefoonnummer van het verkiezingscomité in het Witte Huis. Één van de inbrekers was verantwoordelijk voor beveiliging in het Witte Huis en later voor CREEP.

Inbreken en afluisteren

Tijdens de presidentsverkiezingen gebeurden er vreemde dingen. Zo lijken de Republikeinen precies te weten wat de strategie van de Democraten was. Op die manier verloor de gematigde senator Edmund Muskie de Democratische nominatie van de linkse McGovern. Deze was echter veel te radicaal en daardoor kansloos om tot president verkozen te worden. En dat is precies waar het Nixon om te doen was geweest. De journalisten Bob Woodward en Carl Bernstein schreven al maanden over de Watergate-affaire. Ze ontdekten dat Nixon illegaal had gehandeld bij het financieren van zijn verkiezingscampagne en dat ook de persoonlijke assistent en advocaat van de president opdrachten gaven om de Democratische campagne te saboteren. Hun anonieme bron, Deep Throat, blijkt oud-FBI directeur Mark Felt te zijn. Dit wordt pas in 2005 bekend.

Lees ook: All the president’s men van Bob Woodward en Carl Bernstein

Nixon weet zogenaamd van niks

Nixon zweert in een speech in augustus dat de staf van het Witte Huis niet is betrokken bij de Watergate-inbraak. De journalisten die Watergate onderzoeken, onthullen dat verschillende leden van Nixon campagneteam en inner circle in het Witte Huis van de inbraak af wisten. Nixon ontkent opnieuw, maar geheime opnamen van conversaties in de Oval Office laten zien dat de president wel degelijk betrokken is bij deze criminele campagne activiteiten. Nixon kan niet vervolgd worden voor de Watergate-inbraak. En voor hij gedwongen af moet treden, is hij zelf al afgetreden. Er hingen drie fikse aanklachten boven zijn hoofd: obstruction of justice, abuse of power en defiance of subpoenas. Zo regelde hij honderdduizenden dollars zwijggeld voor de inbrekers. Nixon en zijn naaste medewerkers maakten een plan waarbij de CIA het onderzoek dat de FBI deed naar Watergate moest dwarsbomen. Al deze dingen waren vele malen ernstiger dan de oorspronkelijke inbraak.

De Watergate tapes

Nixon maakte misbruik van de macht van het ambt van de president en hij dwarsboomde de gerechtelijke gang van zaken. Verschillende medewerkers van Nixon zijn veroordeeld en hebben getuigd voor de rechtbank. Onder hen de huisadvocaat van het Witte Huis, John Dean. Hij vertelde over Nixons betrokkenheid bij Watergate. Dean getuigde ook dat Nixon in het geheim elke conversatie in de Oval Office op tape opnam. Deze opnamen uit het kantoor van de president bevatten belastend materiaal inzake Watergate. Nixon deed uiteraard alles om te voorkomen dat de tapes werden overgedragen. Tijdens de Saturday Night Massacre op 20 oktober 1973 neemt een reeks hoge ambtenaren op het ministerie van Justitie ontslag. Ze weigeren om de onafhankelijke speciale aanklager Archibald Cox te ontslaan, zoals Nixon wil. De president ziet zich gedwongen een deel van de tapes vrij te geven, maar niet alles. Het Hooggerechtshof gaf Nixon in juli het bevel alle tapes over te dragen. Op 5 augustus gaf Nixon eindelijk alle tapes vrij. Zijn betrokkenheid bij Watergate bleek overduidelijk.

De impeachment procedure

Op dat moment stemde het Huis van Afgevaardigden voor afzetting van Richard Nixon uit het ambt van de president. De aanklacht was obstructie van de wet, misbruik van macht, het in doofpot stoppen van Watergate en meerdere schendingen van de Grondwet. Veroordeling kan plaats vinden als het Huis van Afgevaardigden met een gewone meerderheid voor stemt en daarna de Amerikaanse Senaat met twee-derde meerderheid voor stemt. Dat betekent dat als 34 van de 100 senatoren tegen zijn, impeachment niet door gaat. Het is bijna onmogelijk voor een van beide grote politieke partijen in de Verenigde Staten om twee-derde meerderheid in handen te hebben. Dat betekent dat veel partijgenoten van Nixon weg wilden hebben.

Wat is impeachment?

Impeachment is tegelijk een juridisch proces, dat strafbare feiten moet vaststellen, als een politiek proces. Het zijn politici die het oordeel vellen over impeachment en natuurlijk spelen politieke belangen mee. Partij loyaliteit en de eigen herverkiezing van senatoren en congresleden speelt evenzeer een rol als publieke opinie en geluiden uit het eigen district. Er moeten zwaarwegende redenen zijn om tegen de president van de eigen partij te stemmen. Impeachment is opzettelijk lastig gemaakt. Een president wordt rechtstreeks gekozen door het volk. De politieke stem van het volk mag niet gemakkelijk ongedaan gemaakt worden door een simpele stemming van het congres.

Het aftreden van Nixon

Onder een lawine van bewijs uit de opnamen die gemaakt waren in het kantoor van de president, brokkelde in 1974 steun voor de president binnen zijn eigen Republikeinse partij snel af. Toen de Amerikaanse Senaat hierover wilde stemmen, had Nixon zelf ontslag al genomen. Van te voren heeft zijn opvolger Gerald Ford beloofd dat hij Nixon gratie zou verlenen. Aanklagers kunnen hem dus niet vervolgen.

De erfenis van Watergate

Het aanzien van Nixon en alle presidenten na hem had voor altijd schade opgelopen. De erfenis van Nixon is een diep cynisme over de overheid dat wortelde in de haarvaten van de Amerikaanse samenleving. Ook het presidentschap van Gerald Ford begon slecht door Nixon gratie te verlenen. Het vertrouwen dat Amerika had in haar leiders is nooit helemaal meer goed gekomen. De erfenis van Watergate is in bijna elk politiek schandaal terug vinden, met het woordje gate. Voorbeelden zijn Irangate in de jaren tachtig, climategate in 2010, of nipplegate met Janet Jackson en Justin Timberlake in de pauze van de Superbowl.

Richard Nixon heeft de rest van zijn leven gewerkt aan zijn reputatie. In 1977 deed hij een serie interviews met David Frost, waarin hij soort-van zijn excuses aanbood.

Elke maand naar de VS? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief.